Những “khoảng tối” trong đấu thầu: “Quân xanh, quân đỏ” biến hình

Nhiều biên bản mở thầu hiện nay ghi nhận, tỷ lệ các gói thầu có sự tham gia của 3 nhà thầu trở lên rất phổ biến. Tuy nhiên, khi “nội soi” các báo cáo đánh giá hồ sơ dự thầu này cho thấy, 2 trong số 3 nhà thầu dự thầu đều bị loại với những lỗi rất sơ đẳng để 1 nhà thầu trúng thầu với giá cao, sát giá gói thầu.

Ma trận “quân xanh, quân đỏ”

Đầu tiên, các nhà thầu “quân xanh” sẽ bị loại bởi những lý do cực kỳ “lãng nhách” như: không đảm bảo tư cách hợp lệ của hồ sơ dự thầu; không có bảo lãnh dự thầu; không có đầy đủ các tài liệu kèm theo hồ sơ dự thầu… Vì sao đấu thầu qua mạng, một môi trường chỉ dành cho những nhà thầu có kinh nghiệm, có hiểu biết khá sâu về hình thức đấu thầu này nhưng lại để xảy ra những sơ suất nói trên?

Bên cạnh đó, sau khi dư luận lên tiếng về tình trạng nói trên, vấn nạn “quân xanh, quân đỏ” có bước chuyển tinh vi hơn trước. Đó là các nhà thầu “dự bị” sẽ đường hoàng bước qua các “khe cửa” tư cách hợp lệ, thậm chí qua cả bước đánh giá năng lực, kinh nghiệm. Tuy nhiên, các nhà thầu này lại “ngã ngựa” vào phút cuối với lý do “không làm rõ hồ sơ dự thầu”.

Trong khi đó, đối chiếu với lịch sử trúng thầu của nhà thầu trúng thầu, tần suất trượt của các nhà thầu “file đính kèm” này lại thường xuyên xuất hiện. Thậm chí, để tránh bị chú ý, các nhà thầu có sự đảo vai, cùng một nhóm nhà thầu, thay nhau lúc thắng, lúc thua. Điều đáng nói, có nhà thầu thắng ở gói thầu lớn, nhưng vẫn bị loại ở gói thầu giá trị nhỏ hơn tại cùng một bên mời thầu do… không vượt qua ở bước đánh giá về năng lực, kinh nghiệm. Rõ ràng, những biến tướng của hiện tượng “quân xanh, quân đỏ” đang xảy ra với nhiều hình thức tinh vi hơn. Thậm chí, trò “kẹp trên, ghì dưới” khi đấu thầu hiện nay rất dễ bắt gặp.

“Luân phiên” trúng thầu

Tại thành phố Móng Cái (Quảng Ninh) trong giai đoạn 2016-2020, nhiều gói thầu được cho là đấu thầu rộng rãi, tuy nhiên, các tài liệu thống kê cho thấy, hầu như chỉ có 5 doanh nghiệp thay phiên nhau trúng thầu, thậm chí thường trúng rất sát giá của với tỷ lệ tiết kiệm siêu thấp.

Theo đó, từ tháng 6/2019 đến tháng 6/2020, Công ty Cổ phần Tư vấn và Xây dựng Quảng An (Công ty Quảng An) trúng ít nhất 8 gói thầu. Cũng có “thành tích” trúng ít nhất 7 gói thầu trong vòng một năm trở lại đây, nhưng Công ty TNHH MTV Thái Bình Minh (Công ty Thái Bình Minh) còn gây ấn tượng hơn khi được Ban Quản lý dự án thành phố Móng Cái chỉ định thầu gói thầu số 3 xây dựng bổ sung nhà Hiệu bộ và các phòng học bộ môn Trường THCS Hải Xuân, thành phố Móng Cái. Giá chỉ định thầu tại gói thầu này lên tới hơn 10 tỷ đồng.

Một số doanh nghiệp “quen mặt” như Công ty CP Xây dựng và Dịch vụ thương mại Thịnh Hưng, Công ty CP Xây dựng Quang Thảo, Công ty CP Đầu tư phát triển và xây dựng Trí Đức cũng không chịu thua kém khi liên tiếp trúng những gói thầu lớn trên địa bàn.

Nhiều nhà thầu bức xúc cho rằng, nhóm doanh nghiệp này thường thay phiên nhau đấu thầu, trúng thầu, và dường như bao hết sân đối với các dự án của Ban Quản lý dự án TP Móng Cái làm chủ đầu tư?

Minh chứng như tại gói thầu số 06 - “Thi công xây dựng và lắp đặt thiết bị hạng mục cấp điện dự án Chỉnh trang khu dân cư km3, phường Hải Yên”. Theo Quyết định số 5226/QĐ-UBND ngày 25/9/2019 của UBND TP Móng Cái thì Công ty Quảng An đã trúng với giá là 50.339.800.000 VND (giá gói thầu là 50.659.000.000 VND), Công ty Trí Đức đã trượt với lý do “năng lực” ở giai đoạn “đánh giá về năng lực kinh nghiệm”.

Đến gói thầu số 07 - “Thi công xây dựng các hạng mục giao thông, cấp nước, thoát nước dự án Chỉnh trang khu dân cư km3, phường Hải Yên”. Theo Quyết định số 5227/QĐ-UBND ngày 25/9/2019 của UBND Thành phố Móng Cái, Liên danh Công ty Quảng An - Công ty Quang Thảo đã trúng với giá 62.441.268.000 VND (giá gói thầu là 62.487.000.000 VND); Một lần nữa, Công ty Trí Đức không được lựa chọn với lý do “nhà thầu xếp thứ 2 sau khi đánh giá tài chính”.

Đáng chú ý, cùng một thời điểm, Công ty Quảng An, Công ty Quang Thảo có lúc là đối thủ, có lúc là đối tác của nhau. Như tại gói thầu số 07 nêu trên, hai nhà thầu này đã liên danh trúng gói thầu lớn, song lại là đối thủ tại gói thầu số 05 - “Xây lắp công trình Hạ tầng khu dân cư Bắc đại lộ Hòa Bình” khi Liên danh Công ty Quảng An - Công ty Cổ phần Xây dựng và Dịch vụ thương mại Thịnh Hưng trúng thầu với giá là 52.808.000.000 VND.

Có thể thấy, việc các doanh nghiệp cạnh tranh khi đấu thầu là rất bình thường. Song chuyện thường xuyên chỉ có 5 doanh nghiệp luân phiên trúng những gói thầu hàng chục, hàng trăm tỉ trên địa bàn thành phố Móng Cái thì lại rất bất thường.

Luật sư Nguyễn Trọng Hiệp, Giám đốc Công ty Luật HPVN:

“Có thể nói, cơ quan ban hành chính sách đấu thầu qua mạng đã nắm bắt rất nhanh, kịp thời công tác này và từ đó nhanh chóng xây dựng các quy định mới, hiệu quả. Tuy nhiên, dẫu ở hình thức lựa chọn nhà thầu nào, ý thức tuân thủ pháp luật của người tham gia vẫn giữ vai trò quyết định rất lớn. Do đó, những người “cầm cân nảy mực” các gói thầu chính là những người cần tuân thủ quy định”