Vì sao Nam Phi từ chối nhận vaccine từ Mỹ khi Omicron đang hoành hành?

Hôm 29/11, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã bác bỏ những lời chỉ trích cho rằng Mỹ đang tích trữ lượng lớn vaccine Covid-19, từ đó làm phương hại Nam Phi cũng như các nước thu nhập thấp và trung bình khác.

Ông nói rằng Nam Phi đã từ chối nhận vaccine trong thời gian gần đây.

Tuy nhiên, câu chuyện đằng sau sự từ chối này phức tạp hơn nhiều, theo Washington Post.

Nam Phi đang phải đối mặt với những thách thức từng xảy ra với Mỹ trong những ngày đầu của chiến dịch tiêm chủng. Nam Phi khởi đầu chiến dịch tiêm vaccine từ tháng 5, muộn hơn 6 tháng so với Mỹ và các nước phương Tây. Sau đó, họ lại vật lộn để đưa vaccine đến những người dân ở vùng hẻo lánh, rồi gặp phải sự chần chừ tiêm chủng của nhiều người - vấn đề cũng xảy ra ở các nước phương Tây.

Ông Joe Biden đã chỉ ra rằng Nam Phi đã từ chối nhận vaccine từ Mỹ trong thời gian vừa qua. Ảnh: The Washington Post.

Đối mặt nhiều thách thức với vaccine

Vấn đề vaccine ở châu Phi không chỉ là nguồn cung. Đó còn là quan ngại về hiệu quả của vaccine đối với biến chủng mới Omicron, việc tiếp cận, hệ thống chăm sóc sức khỏe yếu và khó khăn trong việc trữ đông vaccine Pfizer.

Các chuyên gia cho biết biến chủng Omicron, hiện đã xuất hiện ở nhiều quốc gia, là kết quả có thể dự đoán trước của sự bất bình đẳng lớn về vaccine. Họ đã kêu gọi Mỹ, các nước châu Âu và những tổ chức quốc tế như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) có thêm hành động để gửi vaccine đến nước có thu nhập thấp và trung bình. Các chuyên gia cho rằng chừng nào người dân chưa được tiêm chủng thì virus corona vẫn có cơ hội đột biến và tiếp tục lây lan.

Hãng dược phẩm Pfizer cho biết 5 trong số 8 quốc gia nằm trong lệnh cấm du lịch do Mỹ áp đặt - gồm Malawi, Mozambique, Namibia, Nam Phi và Zimbabwe - đã yêu cầu công ty tạm dừng vận chuyển vaccine trong vài tháng qua vì gặp khó khăn trong việc tiêu thụ.

Dự kiến vào cuối năm nay, Pfizer sẽ vận chuyển 43 triệu liều vaccine đến 8 quốc gia miền Nam châu Phi nằm trong lệnh cấm du lịch của Mỹ.

“Do chúng tôi có đủ hàng dự trữ trong nước, việc nhận thêm các lô hàng mới đều là thừa, vì vậy chúng tôi đã giãn thời gian nhận hàng cho tới đầu năm sau", Ron Whelan, đại diện phụ trách vấn đề Covid-19 tại công ty bảo hiểm sức khỏe Discovery, cho biết. Discovery đã làm việc với chính phủ Nam Phi để quản lý số lượng vaccine và thiết lập hệ thống phân phối trên toàn quốc.

Whelan cho biết chương trình tiêm chủng của Nam Phi đạt đỉnh với khoảng 211.000 lượt/ngày. Đến tháng 9, tỷ lệ tiêm chủng trên toàn quốc đã giảm xuống còn khoảng 110.000 lượt/ngày.

Ông chỉ ra ba yếu tố tác động: Sự do dự về vaccine, sự thờ ơ và rào cản về cấu trúc, kể cả việc người dân không đủ điều kiện để đến các điểm tiêm vaccine. Ông cũng nhấn mạnh rằng chương trình tiêm chủng của Nam Phi bắt đầu 6 tháng sau khi các nước phương Tây triển khai tiêm cho người dân, ngay sau khi vaccine Pfizer-BioNTech và Moderna được sử dụng vào tháng 12/2020.

“Tôi có thể nói rằng việc tiếp cận với vaccine là rất khó khăn, đặc biệt là từ các quốc gia như Canada và Mỹ. Nhiều quốc gia khác đặt trước vaccine, với số lượng gấp 3-4 lần họ cần”, ông Whelan nói.

Cam kết tiếp tục hỗ trợ

Nhà Trắng cho biết rằng một số cơ quan liên bang đang làm việc với các chuyên gia và tổ chức châu Phi để cung cấp nguồn lực và hỗ trợ kỹ thuật, tài chính nhằm mở rộng khả năng tiếp cận vaccine.

Họ đã hỗ trợ hơn 273 triệu USD thông qua Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) cho các nước miền Nam châu Phi, bao gồm gần 12 triệu USD để cung cấp và phân phối vaccine.

Một phụ nữ đang được tiêm vaccine Covid-19 tại một trung tâm tiêm chủng, ở Soweto, Nam Phi. Ảnh: AP.

Chỉ có 5 quốc gia châu Phi, ít hơn 10% tổng số trên lục địa, dự kiến đạt được mục tiêu cuối năm là tiêm đầy đủ cho 40% dân số của họ, trừ khi tốc độ tiêm chủng tăng nhanh. Đến nay châu Phi đã tiêm phòng đầy đủ cho 77 triệu người, mới chỉ 6% dân số.

Gần 60% dân số Mỹ đã được tiêm phòng đầy đủ và hơn 40 triệu người Mỹ đã được tiêm mũi bổ sung. Theo Bộ Y tế Nam Phi, khoảng 35% dân số được tiêm đầy đủ, nhiều hơn các quốc gia châu Phi khác. Chẳng hạn, ở Malawi con số này mới đạt 3% dân số, theo dữ liệu của Our World in Data.

Theo một phân tích của Public Citizen được công bố hôm 29/11, khoảng 30 triệu người ở Botswana, Eswatini, Lesotho, Malawi, Mozambique, Namibia, Nam Phi và Zimbabwe đã được tiêm ít nhất một mũi vaccine.

Các nước có thu nhập cao đã cam kết tài trợ 1,98 tỷ liều vaccine trên khắp thế giới; Mỹ đã cam kết hơn một nửa là 1,1 tỷ liều vaccine. Khoảng 20% liều vaccine đó đã được phân phối.

Các chuyên gia y tế toàn cầu cho biết có nhiều yếu tố, kể cả việc giao hàng không đoán trước được từ các nhà sản xuất vaccine và năng lực chăm sóc sức khỏe hạn chế, đã gây ra khó khăn trong việc đảm bảo tỷ lệ tiêm chủng. Nhiều quốc gia, kể cả Nam Phi, từng có thời điểm không nhận được bất kỳ lô vaccine nào và sau đó thì nhận hàng triệu liều cùng một lúc, tạo áp lực cho hệ thống chăm sóc sức khỏe.

Vấn đề không nằm ở nguồn cung

Nhiều quốc gia châu Phi thiếu hệ thống bảo quản vaccine, đặc biệt là Pfizer - loại vaccine cần được bảo quản ở nhiệt độ siêu lạnh. Các chuyên gia cho biết với các lô vaccine cận ngày hết hạn, một số quốc gia cảm thấy họ sẽ không có đủ thời gian để phân phối và quản lý chúng một cách an toàn.

Ông Whelan nói rằng trong khi Nam Phi có đủ kho dự trữ cho các loại vaccine như Pfizer, hầu hết quốc gia khác ở châu Phi đều thiếu nguồn lực này.

Việc phân phối vaccine Covid-19 đang là ưu tiên của Nam Phi. Ảnh: Washington Post.

Amanda Glassman, thành viên cấp cao tại Trung tâm Phát triển Toàn cầu, cho biết: “Nguồn cung vẫn quan trọng, nhưng đã đến lúc tập trung cho công tác phân phối vaccine. Sẽ tốt hơn khi có thêm thông tin về số lượng vaccine hiện có và giải pháp để sử dụng chúng, và liệu chúng tôi có được sử dụng mọi biện pháp để đưa vaccine ra khỏi kho hay không".

Châu Phi có 54 quốc gia, mỗi quốc gia đều có những thách thức riêng trong việc nhận và phân phối vaccine.

Trong khi Nam Phi đang do dự thì các quốc gia khác đã phân phối khá nhanh và yêu cầu cung cấp thêm vaccine.

Tại Botswana, các cuộc khảo sát quốc gia cho thấy tỷ lệ chấp nhận vaccine là 76%, Malebogo Kebabonye, Giám đốc dịch vụ y tế của Bộ Y tế và Sức khỏe Botswana, thông báo cho WHO.