HAG đi hay ở trên HOSE: Manh nha tiền lệ?

Trên thị trường tồn tại nhiều luồng ý kiến trái ngược xung quanh câu chuyện của HAG.

Góc nhìn quanh hồi tố báo cáo tài chính

Trong báo cáo kiểm toán năm 2020 được công bố trước tháng 4/2021, HAG đã ghi nhận khoản lỗ lũy kế hơn 6.301 tỷ đồng; trong đó, Công ty thể hiện khoản lỗ lũy kế vào cuối năm 2019 là hơn 5.046 tỷ đồng. Tuy nhiên, tại thời điểm công bố báo cáo tài chính năm 2019, Tập đoàn đã công bố lợi nhuận luỹ kế chưa phân phối là 290,8 tỷ đồng. Sự chênh lệch lớn này biến đổi hoàn toàn bức tranh tài chính của Công ty và từng gây ồn ào trong giới tài chính.

Cụ thể, trước hồi tố, năm 2017, HAG ghi nhận lãi 371 tỷ đồng, năm 2018 lãi 6 tỷ đồng, năm 2019 lỗ 1.808 tỷ đồng. Báo cáo tài chính các năm này đều có ý kiến ngoại trừ của đơn vị kiểm toán Ernst & Young (EY). Sau hồi tố, HAG điều chỉnh chỉ tiêu lợi nhuận các năm trước thành lỗ 3.652 tỷ đồng trong năm 2017, lỗ 927 tỷ đồng trong năm 2018 và lỗ 1.908 tỷ đồng trong năm 2019.

Tại sao doanh nghiệp lại bất ngờ hồi tố báo cáo tài chính? Trong công văn giải trình gửi Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM (HOSE) ngày 25/11/2021, HAG cho biết, năm 2020, các thông tin tài chính được thu thập đầy đủ hơn và HAG có đủ thời gian cũng như nguồn nhân lực để đánh giá về các khoản phải thu (EY đã ngoại trừ trong báo cáo 2017-2019). Đồng thời, việc này cũng nhằm để kiểm toán viên xem xét bỏ ý kiến ngoại trừ về khả năng thu hồi của các khoản phải thu.

Nếu không, HAG cũng bị hủy niêm yết bắt buộc theo khoản 1, Điều 120, Nghị định 155/2020/NĐ-CP ban hành ngày 31/12/2020 (tổ chức kiểm toán có ý kiến kiểm toán ngoại trừ đối với báo cáo tài chính năm trong 3 năm liên tiếp).

Vậy hồi tố như HAG là có sai sót trong lập báo cáo tài chính không? Theo Chuẩn mực kiểm toán số 29 về thay đổi chính sách kế toán, ước tính kế toán và các sai sót, điều chỉnh hồi tố là việc điều chỉnh những ghi nhận, xác định giá trị và trình bày các khoản mục của báo cáo tài chính như thể các sai sót của kỳ trước chưa hề xảy ra. Các sai sót bao gồm sai sót do tính toán, áp dụng sai các chính sách kế toán, bỏ quên, hiểu hoặc diễn giải sai các sự việc và gian lận.

Một kiểm toán viên có kinh nghiệm cho biết, khi xem xét các doanh nghiệp thực hiện hồi tố báo cáo tài chính, nhà đầu tư cần chú ý phân biệt hồi tố do chính sách, văn bản mới (yếu tố khách quan) hay hồi tố do sai sót. Trường hợp của HAG không phải do các thay đổi của văn bản pháp luật mà là hồi tố do sai sót.

“Về mặt chuyên môn, kiểm toán rất ngại hồi tố vì như vậy là đã thừa nhận báo cáo trước đó làm sai. Chưa kể, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thường xem xét giám sát và xử phạt các trường hợp báo cáo tài chính bị hồi tố khá nghiêm khắc”, kiểm toán viên trên nhận xét.

Trở lại với trường hợp của HAG, chuyên gia kiểm toán lưu ý nhà đầu tư về thời điểm hồi tố. Khi doanh nghiệp hồi tố báo cáo tài chính năm 2020 cho cả giai đoạn 3 năm 2017 - 2019, nhà đầu tư chỉ có thể nhìn được thay đổi về số lỗ lũy kế mà không nhìn được các dữ liệu khác trên báo cáo tài chính các năm này và báo cáo tài chính năm 2020 vẫn đẹp.

Hết đẩy lỗ về tương lai lại đẩy về quá khứ?

Quy chế niêm yết của HOSE ở chương V, có nêu về trường hợp hủy niêm yết bắt buộc: Kết quả sản xuất, kinh doanh bị thua lỗ trong ba (03) năm liên tục hoặc tổng số lỗ luỹ kế vượt quá số vốn điều lệ thực góp trong báo cáo tài chính kiểm toán năm gần nhất trước thời điểm xem xét.

Đối với tổ chức niêm yết có các đơn vị trực thuộc, điều kiện “lỗ lũy kế” được xác định trên báo cáo tài chính tổng hợp. Đối với tổ chức niêm yết có công ty con, điều kiện “lỗ lũy kế” căn cứ vào báo cáo tài chính hợp nhất, điều kiện “kết quả sản xuất - kinh doanh” căn cứ vào lợi nhuận sau thuế của cổ đông công ty mẹ trên báo cáo tài chính hợp nhất.

Sau hồi tố, kết quả hợp nhất của HAG cho thấy lỗ 3 năm liên tục nhưng báo cáo tài chính riêng lại thể hiện Công ty mẹ vẫn có lãi. Áp vào câu chữ trên, nhiều cổ đông của HAG cho rằng, không đủ căn cứ để buộc HAG hủy niêm yết.

Mặc dù nếu soi theo các quy định về chế độ kế toán hiện hành (Điều 74, Thông tư 200/2014 của Bộ Tài chính), lợi nhuận sau thuế chưa phân phối của doanh nghiệp dùng để tính toán lợi ích cho cổ đông phải căn cứ vào báo cáo tài chính hợp nhất.

Điều này có nghĩa lợi nhuận thực sự của doanh nghiệp cần căn cứ vào số liệu hợp nhất, vì nếu chỉ căn cứ vào báo cáo tài chính riêng thì có thể không loại trừ được những giao dịch ảo giữa công ty mẹ và công ty con…

“Báo cáo tài chính hợp nhất cho thấy bức tranh tổng hợp của doanh nghiệp, lãi lỗ thật, thể hiện các giao dịch nội bộ, hợp nhất mua bán công ty, khoản thanh lý… với những điều chỉnh thay đổi rất nhiều tình hình tài chính toàn tập đoàn. Nếu căn cứ trên kết quả báo cáo tài chính riêng lẻ có lẽ là không đầy đủ. Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp báo cáo riêng lãi nhưng hợp nhất vẫn lỗ”, kiểm toán viên phân tích.

Nhìn xuyên suốt báo cáo tài chính từ 2017 của HAG trở lại đây, có thể thấy những “vết gợn” nhưng được vận dụng khéo để vẫn duy trì được cổ phiếu trên sàn niêm yết. Đơn cử, năm 2018 (số liệu trước hồi tố), HAG lãi vỏn vẹn 6 tỷ đồng và kiểm toán ngoại trừ về việc không đánh giá được số tiền doanh nghiệp phải trích lập dự phòng/nợ là bao nhiêu; năm 2019, HAG buộc phải báo lỗ 1.808 tỷ đồng; đến 2020, HAG báo lãi nhưng báo cáo tài chính lại có ý kiến ngoại trừ là chưa trích lập dự phòng. Câu hỏi đặt ra là nếu trích lập dự phòng đầy đủ trong năm 2020, doanh nghiệp sẽ lỗ và phải hủy niêm yết bắt buộc?

Quan sát câu chuyện này, một nhà đầu tư có kinh nghiệm nhận xét: HAG hết đẩy lỗ về tương lai lại đẩy về quá khứ!?

Nhà đầu tư mong sớm có câu trả lời

Cú hồi tố lợi nhuận âm tới hàng nghìn tỷ đồng của HAG và những tranh cãi quanh việc đi hay ở của cổ phiếu HAG trên HOSE đang khiến nhiều cổ đông của doanh nghiệp nóng ruột tựa ngồi trên lửa.

Một số chọn giải pháp “xuống tàu”, một số gửi đơn lên các cơ quan như Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, HOSE và cả các cơ quan truyền thông để đề nghị có thông tin rõ ràng hơn về trường hợp “đi hay ở” của HAG.

Đề nghị Báo Đầu tư Chứng khoán “vào cuộc” làm rõ thông tin, cổ đông Nguyễn Tuấn Dũng cho biết, anh và bạn bè đầu tư khá nhiều vào HAG. Trước đó, khi doanh nghiệp hồi tố báo cáo tài chính, nhóm anh Dũng e ngại HAG bị hủy niêm yết nên đã không đầu tư.

Tuy nhiên, khi HOSE chỉ đưa cổ phiếu này vào diện bị cảnh báo, nhóm nhà đầu tư đã quyết định mua số lượng khá lớn, bởi vậy họ sốt ruột trước những ồn ào gần đây.

“HAG xuống UPCoM cũng được nhưng phải rõ ràng và có thông tin sớm cho nhà đầu tư. Việc hồi tố diễn ra vào năm 2020, theo quy định 3 năm trước, muốn xác định lỗ phải phát hành lại báo cáo tài chính và phải có kiểm toán, trong khi tại văn bản giải trình ngày 25/11/2021, HAG xác nhận là không phát hành lại báo cáo tài chính các năm 2017, 2018, 2019. Muốn kiểm toán lại 3 năm 2017, 2018, 2019, phải được Đại hội đồng cổ đông HAG thông qua (chưa có nghị quyết về vấn đề này)”, nhà đầu tư nêu ý kiến.

Nhà đầu tư cũng đặt câu hỏi, sự việc xảy ra từ tháng 4/2021 khi HAG phát hành báo cáo kiểm toán 2020, tại sao các cơ quan quản lý không xử lý luôn mà đến giờ mới lật lại?

Thậm chí, họ còn dẫn ra thông báo ngày 6/9/2021 của HOSE với nội dung tiếp tục duy trì diện kiểm soát đối với cổ phiếu HAG và sẽ xem xét hướng xử lý tiếp theo sau khi có báo cáo tài chính hợp nhất 2021 được kiểm toán của Công ty.

Trong khi đó, thị trường có nhiều luồng quan điểm về trường hợp này. Một số luật sư cho rằng, không đủ căn cứ pháp lý để hủy niêm yết HAG, đồng thời nên bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư mua cổ phiếu HAG gần đây với niềm tin rằng doanh nghiệp đang có chuyển biến tốt.

Trong khi lãnh đạo một số quỹ đầu tư lại nhìn nhận, luật đưa ra không phải để bảo vệ cổ đông hiện tại mà để bảo vệ các nhà đầu tư tương lai. Nghĩa là, khi hủy niêm yết bắt buộc một cổ phiếu nào đó, nhà đầu tư được cảnh báo để không mua cổ phiếu chất lượng xấu.

Chất lượng HAG thể hiện ở việc phải hồi tố báo cáo tài chính với kết quả lỗ lớn, thì phải hủy niêm yết theo quy định để bảo vệ các nhà đầu tư. Nếu HAG hoạt động tốt, có lãi trở lại, đủ điều kiện thì sẽ sớm trở lại HOSE.

“HAG được ở lại HOSE thì các công ty niêm yết khác có thể “tái diễn”. Tức là khi nào họ lỗ 3 năm thì giấu lỗ và sau lại hồi tố để ở lại sàn”, lãnh đạo một tổ chức đầu tư nêu quan điểm.