SSI Research: Ngân hàng thu hẹp vai trò trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Theo báo cáo của SSI Research, trong bức tranh tổng thể của thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong năm 2021, các doanh nghiệp phát hành tổng cộng 722.700 tỷ đồng, tăng 56% so với năm 2020. Số trái phiếu phát hành ròng 2021 (lượng phát hành trừ đi lượng đáo hạn và mua lại trước hạn) ước tính là 438.000 tỷ đồng, tăng 63% so với lượng phát hành ròng 2020.

Tổng lượng trái phiếu lưu hành tại cuối 2021 ước tính khoảng 1,39 triệu tỷ đồng, tương đương tốc độ tăng trưởng bình quân 46%/năm trong giai đoạn từ 2017-2021. Quy mô thị trường tăng mạnh từ 4,93% GDP (2017) lên tới 16,6% GDP (2021).

Quy mô thị trường trái phiếu Việt Nam và tỷ trọng của một số nhóm ngành. Nguồn: SSI Research.

Theo đánh giá của đơn vị này, trái phiếu ngân hàng đang dần thu hẹp tỷ trọng trong tổng lượng trái phiếu doanh nghiệp đang lưu hành. Các ngân hàng phát hành tổng cộng 226.000 nghìn tỷ đồng- chiếm 31,3% tổng lượng trái phiếu và tăng 73% so với năm 2020 một phần để bù đắp lượng mua lại trước hạn lên tới 67.000 tỷ đồng.

Tổng số ngân hàng đang lưu hành tại cuối năm 2021 ước khoảng 540.000 tỷ đồng, chiếm 39% quy mô thị trường  – thấp hơn rất nhiều so với mức 48% tại cuối năm 2018. Điều này đồng nghĩa với quy mô thị trường trái phiếu phi ngân hàng đang tăng nhanh, ước khoảng 854.000 tỷ đồng tại cuối 2021- gấp 3,4 lần cuối 2018 và chiếm khoảng 10,2% GDP.

Lượng phát hành trái phiếu của một số ngành năm 2021. Nguồn: SSI Research.

Không chỉ bị thu hẹp tỷ trọng, ngân hàng cũng đang giảm dần vai trò trong thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đi cùng với lãi suất kém hấp dẫn. Trên thị trường sơ cấp, các ngân hàng và công ty chứng khoán vẫn là những nhà đầu tư lớn nhất khi mua tổng cộng 373.000 tỷ đồng – chiếm 52% tổng số phát hành năm trước.

Trong phạm vi 15 ngân hàng thương mại SSI research theo dõi với tổng dư nợ tín dụng chiếm khoảng 75% thị phần tín dụng toàn hệ thống (không tính Agribank), tổng số dư trái phiếu các tổ chức kinh tế mà các đơn vị này đầu tư tại 31/12/2021 là khoảng 214.000 tỷ đồng, tăng 17% so với cuối năm 2020.

Sự thu hẹp vai trò của các ngân hàng ở cả khía cạnh tổ chức phát hành và nhà đầu tư trên thị trường cho thấy sự tăng trưởng thực chất của thị trường này với định hướng dần trở thành kênh dẫn vốn trung và dài hạn thay thế cho kênh tín dụng. 

Ngoài ra, lãi suất trái phiếu bình quân có mức giảm lớn nhất ở nhóm Ngân hàng (từ 6,34% năm 2020 xuống 4,31% năm 2021) một phần do kỳ hạn trái phiếu phát hành ngắn hơn (từ 4,7 năm xuống 4,2 năm).

Các doanh nghiệp bất động sản vẫn là nhóm phát hành nhiều nhất, tộng cộng 318.200 tỷ trong năm 2021 – chiếm 44% tổng lượng phát hành và tăng 66,3% so với năm 2020. Ngoài ra, theo đánh giá của SSI Research, trái phiếu bất động sản vẫn là nhóm lãi suất hấp dẫn nhất thị trường. 

Nhóm trái phiếu bất động sản có lãi suất duy trì ở mức cao trong cả 3 năm gần đây (10,3%-10,6%), trong bối cảnh mặt bằng lãi suất giảm thấp thì mức giảm của nhóm này vẫn nhỏ nhất và một phần đến từ kỳ hạn phát hành ngắn hơn (0,33 năm).  Nhu cầu huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp ngành này ngày càng tăng do khó tiếp cận tín dụng ngân hàng hơn. Số lượng các doanh nghiệp bất động sản phát hành tăng từ 141 doanh nghiệp năm 2020 lên 193 doanh nghiệp trong năm 2021. Để hấp dẫn nhà đầu tư khi mà chất lượng tài sản đảm bảo không cao, nhóm này phải duy trì lãi suất phát hành tốt hơn các nhóm khác.

Những doanh nghiệp bất động sản phát hành trên 5.000 tỷ đồn trái phiếu. Nguồn: SSI Research.

Bên cạnh đó, trái phiếu đảm bảo bằng cổ phiếu và không có tài sản đảm bảo vẫn chiếm hơn một nửa. Gần như toàn bộ 226.000 tỷ đồng trái phiếu ngân hàng và 28.500 tỷ đồng trái phiếu các định chế tài chính khác (chủ yếu là công ty chứng khoán) phát hành trong năm 2021 đều không có tài sản đảm bảo. Với đặc tính là các trung gian tài chính, có khả năng thanh toán và thanh khoản cao, được giám sát chặt chẽ bởi cơ quan quản lý nên việc các trái phiếu này không có tài sản đảm bảo cũng không đáng ngại và là thông lệ thị trường.

Với 468.000 tỷ đồng của số còn lại, số trái phiếu không có tài sản đảm bảo chiếm 18%), đảm bảo toàn bộ bằng cổ phiếu chiếm 7% , đảm bảo một phần bằng tài sản/bất động sản và một phần bằng cổ phiếu chiếm 28%. Như vậy số trái phiếu không có hoặc đảm bảo (một phần/toàn bộ) bằng cổ phiếu vẫn chiếm 53% tổng trái phiếu phi tài chính phát hành.

Trái phiếu phát hành theo tài sản đảm bảo. Nguồn: SSI Research.

Trong năm 2021, các nhà đầu tư nước ngoài đã mua tổng cộng 48.200 tỷ đồng trái phiếu sơ cấp, tăng 288% so với lượng mua năm 2020. Nếu loại trừ số trái phiếu phát hành quốc tế, số nội địa mà nhóm này mua năm qua là 8.000 tỷ đồng – tăng 80% so với 2020. Mặc dù lượng mua vẫn khá nhỏ bé, chỉ chiếm 6,7% lượng phát hành cả năm nhưng đã tăng đáng kể so với tỷ trọng chỉ 2,7% trong năm 2020 cho thấy sức hấp dẫn của thị trường này.

Cho năm 2022, các nhà phân tích của SSI Research kỳ vọng thị trường trái phiếu vẫn có tiềm năng tăng trưởng tốt do cả cung và cầu duy trì ở mức cao nhưng có thể bị tác động mạnh từ các thay đổi pháp lý; lãi suất phát hành trái phiếu có thể nhích tăng; vai trò của các Ngân hàng sẽ tiếp tục thu hẹp; hoạt động xếp hạng tín nhiệm có nhiều tiềm năng phát triển.

Đơn vị này cũng dự đoán mặt bằng lãi suất tiền gửi năm 2022 có thể tăng nhẹ 20-25bps nên chênh lệch lãi suất kênh trái phiếu so với kênh tiền gửi vẫn duy trì ở mức hấp dẫn, nhu cầu đầu tư thị trường này vẫn cao. Mặt khác, số đáo hạn năm nay ước khoảng 266.000 tỷ đồng, tăng 39% so với năm 2020 và chiếm khoảng 19% lượng đang lưu hành. Nhu cầu phát hành để đảm bảo vòng quay vốn của các doanh nghiệp khá cao. Cùng với đó, hoạt động sản xuất kinh doanh được kỳ vọng sẽ sôi động hơn 2021 khi nền kinh tế đang mở cửa trở lại sau đại dịch. Bởi vậy, nguồn cung trái phiếu dự kiến vẫn rất dồi dào.