Quốc gia châu Âu đẩy dòng năng lượng, hàng hóa của Nga ra thế giới

Dầu mỏ, khí đốt của Nga thường được giao dịch thông qua các nhà trung gian tại Thụy Sỹ. Ảnh: TASS

Nằm ẩn sau dãy Alps, Thụy Sỹ lâu nay được thế giới biết đến dưới góc độ một trung tâm ngân hàng lớn. Nhưng giao dịch hàng hóa, lĩnh vực dường như không mấy ai để ý đến, mới là ngành kinh doanh quan trọng hơn ở quốc gia Trung Âu này.

Điều này mới nghe tưởng chừng rất phi lý, khi Thụy Sỹ nằm cách xa các tuyến đường thương mại lớn, không có đường ra biển, không có lãnh thổ ở hải ngoại, không sở hữu trữ lượng tài nguyên thiên nhiên lớn. Tuy nhiên, Thụy Sỹ thực sự là một trung tâm giao dịch hàng hóa nguyên liệu thô quan trọng nhất trên thế giới. “Tại Thụy Sỹ, ngành giao dịch hàng hóa có đóng góp lớn hơn so với ngành du lịch và chế tạo máy trong tổng GDP của nước này”, Oliver Classen, một chuyên gia thuộc tổ chức phi chính phủ Public Eye, chia sẻ.

Một lượng lớn các giao dịch được thực hiện ở Thụy Sỹ theo hình thức gần như là bí mật. Theo báo cáo của chính phủ nước này hồi năm 2018, giá trị giao dịch mua bán hàng hóa được thực hiện qua Thụy Sỹ ước tính vào khoảng 1.000 tỉ USD/năm. Năm công ty lớn nhất tại Thụy Sỹ về doanh số không phải là các ngân hàng, hãng dược phẩm, mà là các nhà giao dịch hàng hóa. Khoảng 900 công ty diện này đang hoạt động ở Thụy Sỹ, tập trung tại Geneva, Zug và Lugano.

Riêng về nguyên liệu thô, khoảng 1/3 dầu thô toàn cầu được mua bán thông qua Geneva. Tương tự, khoảng 2/3 giao dịch toàn cầu về kim loại màu chủ chốt như kẽm, đồng, alumini… và 2/3 giao dịch ngũ cốc toàn cầu được xử lý qua Thụy Sỹ. Nga không phải là khách hàng xa lạ với Geneva. Báo cáo của Đại sứ quán Thụy Sỹ ở Moskva cho biết khoảng 80% nguyên liệu thô xuất khẩu của Nga là qua kênh Thụy Sỹ.

Hàng hóa thường được thực hiện trực tiếp giữa các chính phủ và qua các sàn giao dịch. Những công ty ở Thụy Sỹ có chuyên môn và kinh nghiệm hàng đầu thế giới về buốn bán hàng hóa, đơn giản là bởi họ có đủ nguồn lực tiền mặt để thực hiện giao dịch trong chốc lát. Đơn cử, một tàu chở dầu thô có thể mang lượng dầu trị giá 100 triệu USD/chuyến. Đây là khoản tiền lớn, không phải công ty nào cũng có sẵn. Nhưng ở Thụy Sỹ, không thiếu công cụ tài chính giúp thúc đẩy những hợp đồng mua bán dạng này.

Tín dụng thư là hình thức hay được sử dụng trong những giao dịch mua bán. Một ngân hàng sẽ cấp cho một nhà buôn một khoản vay tạm thời và trở thành người sở hữu lô hàng giao dịch. Khi người mua hàng hoàn tất thanh toán với ngân hàng về lô nguyên liệu thô, chủ sở hữu với nguồn hàng này cũng được thay đổi. Vì thế, các nhà buôn bán hàng hóa tại Thụy Sỹ có nguồn tín dụng dồi dào.

Cuối cùng, những chuyến hàng nguyên nhiên liệu thô không bao giờ cập đất Thụy Sỹ, mà sẽ đi thẳng từ nước cung cấp đến nước nhập khẩu. Được gọi với cái tên giao dịch trung chuyển, những thỏa thuận mua bán kiểu này bảo đảm rằng dòng tiền sẽ chỉ chạy qua Thụy Sỹ.

Hình thức giao dịch này đôi khi bị chỉ trích, bởi không đảm bảo tính minh bạch. Ngân hàng không có nghĩa vụ phải tìm hiểu sâu về khách hàng giao dịch cũng như nguồn tiền của khách hàng đến từ đâu. Ai là người mua hàng và mua với mức giá ra sao đều được thực hiện trong “bóng tối”. Gần như không có thông tin đầy đủ về quy mô giao dịch hàng hóa trong dữ liệu của cơ quan thuế quan Thụy Sỹ. “Toàn bộ ngành giao dịch hàng hóa này không được lưu giữ số liệu, thiếu các quy định kiểm soát”, Elisabeth Bürgi Bonanomi thuộc Đại học Bern nói.

Xuất khẩu dầu mỏ, khí đốt đem lại 30-40% tổng thu ngân sách cho Nga. Riêng trong năm 2021, xuất khẩu dầu thô giúp Nga thu về khoảng 180 tỉ USD. Nhưng với cuộc chiến tại Ukraine, ngày càng có nhiều tiếng nói chỉ trích nhằm vào kiểu giao dịch này. “Thụy Sỹ cần phải đóng van tài chính tài trợ cho cuộc chiến của Nga”, Cedric Wermuth đến từ đảng Dân chủ Xã hội Thụy Sỹ phát biểu trên đài SRF. Cho đến nay, các lệnh trừng phạt của Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) vẫn chưa đánh vào lĩnh vực trao đổi thương mại với nguyên liệu thô.

Chừng nào phương Tây còn chưa trừng phạt lĩnh vực buôn bán nguyên nhiên liệu thộ đối với Nga, các nhà giao dịch hàng hóa ở Thụy Sỹ vẫn tiếp tục thu được lợi nhuận từ việc buôn bán dầu mỏ, khí đốt, kim loại màu từ Nga. Với vị thế trung lập, luật cấm vận của Thụy Sỹ quy định Geneva chỉ có thể tham gia cùng các nước khác triển khai một lệnh trừng phạt đã được kích hoạt.