Hội nghị Biên giới Bắc Cực năm nay thiếu vắng phái đoàn Nga do căng thẳng ở Ukraine. (Nguồn: The Independent Barents Observer)
Vừa qua, tại thành phố Tromso (Na Uy) đã diễn ra Hội nghị Biên giới Bắc Cực (Arctic Frontiers). Đây là hội nghị thường niên được tổ chức từ năm 2007.
Tham dự hội nghị thường có đại diện của 8 nước có đường biên giới với Bắc Cực bao gồm Canada, Phần Lan, Iceland, Đan Mạch, Na Uy, Thụy Điển, Mỹ, Nga và nhiều khách mời. Đáng chú ý, hội nghị năm nay không có phái đoàn Nga tham dự do căng thẳng ở Ukraine.
Tác động từ căng thẳng Nga-phương Tây
Nga là một cường quốc Bắc Cực, đang giữ chức Chủ tịch Hội đồng Bắc Cực. Nga vẫn một mình tổ chức những hoạt động riêng mà không có sự tham gia của 7 nước phương Tây, những thành viên còn lại trong Hội đồng.
Hội nghị Biên giới Bắc Cực là diễn đàn để bàn bạc và giải quyết các vấn đề vô cùng quan trọng đối với thế giới về sinh thái, năng lượng, kinh tế, giao thông và nhiều vấn đề khác. Tuy nhiên, vì căng thẳng Nga với các nước phương Tây mà hội nghị đang bị thiếu đi sự tham gia của một cường quốc Bắc Cực.
Không những thế, 7 nước phương Tây đang đề xuất thành lập cơ cấu hợp tác mới mà không có sự tham gia của Nga. Theo đó, tổ chức mới sẽ không căn cứ vào nền tảng địa lý (yếu tố không mang tính chính trị), mà dựa vào những nguyên tắc và giá trị chung.
Thực tế cho thấy, cánh cửa vẫn chưa khép hẳn đối với Nga. Tại hội nghị ở Tromso, các nhà khoa học Nga vẫn có bài phát biểu, dù được thực hiện theo hình thức trực tuyến.
Phó Giáo sư Aleksandr Sautkin phụ trách bộ môn Triết học và Khoa học Xã hội, Đại học Tổng hợp Quốc gia Murmansk Bắc Cực cho biết: “Tôi có chút ngạc nhiên vì bản báo cáo của tôi vẫn nằm trong chương trình của hội nghị. Tôi đã đăng ký tham gia hội nghị này từ tháng 12/2021, trước khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine khá lâu".
Vị chuyên gia này cho biết bản báo cáo của ông nói về sự hợp tác xuyên biên giới. Tất cả bài phát biểu và thảo luận của ông tại hội nghị vẫn diễn ra theo lịch trình, các đối tác vẫn trao đổi với ông về tình hình hợp tác trong điều kiện hiện nay.
Trong khi đó, chuyên gia về các vấn đề Bắc Cực, Tiến sĩ Chính trị học, Giáo sư Đại học Tổng hợp Quốc gia Saint Petersburg Natalya Yeremina lại đánh giá tình hình có vẻ bi quan hơn.
“Bắc Cực đang định hình một cuộc đối đầu tương đối gay gắt, một bên là Mỹ cùng các đối tác của mình, một bên là Nga cùng các đối tác của mình, trong đó có cả các quốc gia không có gì liên quan với Bắc Cực. Quan điểm của người Anh rất rõ ràng là kiên quyết không để Nga hợp tác với Trung Quốc tại Bắc Cực”, bà Natalya Yeremina cho hay.
Theo vị chuyên gia này, Trung Quốc hiện nay do lo ngại các lệnh trừng phạt nên chưa tham gia tích cực vào việc kiến tạo tuyến đường biển phương Bắc. Phía Nga cũng không đề xuất với phía Trung Quốc tham gia vào hoạt động này vì đây là khu vực đặc quyền kinh tế của Nga.
Tuy nhiên, Moscow cũng đang đề xuất Bắc Kinh tham gia vào hoạt động vận chuyển trên tuyến đường này vì đây là một phương án an toàn và có giá thành thấp.
"Việc xây dựng tuyến đường biển phương Bắc là công việc nội bộ của Nga, là khả năng phát triển các vùng lãnh thổ phương Bắc xa xôi của Nga, và là lợi ích của nước Nga”, bà Natalya Yeremina nói.
Cuộc cạnh tranh ngầm
Năm 2021, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã giao nhiệm vụ đến năm 2024, khối lượng hàng hóa vận chuyển trên tuyến đường biển phương Bắc của nước này phải đạt 80 triệu tấn.
Thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Bắc Cực đã từng là tiền tuyến trong cuộc đối đầu quân sự, một bên là Liên Xô, một bên là NATO mà đứng đầu là Mỹ. Trong những năm 1990, Nga chưa có tiềm lực để vươn tới Bắc Cực.
Ngày nay, khi cuộc đối đầu giữa Nga và phương Tây càng đẩy lên cao, ý nghĩa chiến lược của Bắc Cực càng được quan tâm. Và dường như tại Bắc Cực đang diễn ra một cuộc chiến âm thầm thực sự.
Theo đánh giá của giới chuyên gia, lợi thế đang thuộc về phía Nga. Trên khu vực đất liền, cực Bắc của Nga đã triển khai 6 căn cứ quân sự. Tại Bắc Cực, Moscow cũng đã thiết lập những hệ thống phòng không đặc biệt, 10 sân bay quân sự đã đi vào hoạt động.
Theo chuyên gia của Viện hàn lâm Khoa học quân sự Nga Vladimir Prokhvatilov, ưu thế chủ yếu của Nga ở Bắc Cực là hạm đội tàu phá băng hạng nặng. Nước này hiện có gần 40 tàu phá băng và 4 tàu phá băng chạy bằng hạt nhân đang được hoạn thành. Trong khi đó, Mỹ chỉ có 2 tàu phá băng.
Vị chuyên gia này nhận định tương quan lực lượng giữa Nga và NATO ở Bắc Cực là nhiều đấu với 1 nhưng ưu thế lại thuộc về Nga.
Việc Thụy Điển và Phần Lan đang nộp đơn gia nhập khối NATO một phần có lẽ do liên minh này muốn rút ngắn khoảng cách trong cuộc đua với Nga ở Bắc Cực. Với địa hình tiếp giáp Bắc Cực, Thụy Điển và Phần Lan có 13 tàu phá băng và đều có khả năng triển khai rất nhanh.
Chuyên gia Prokhvatilov kết luận: “Muốn hay không, tương quan lực lượng giữa Nga và NATO tại Bắc Cực sẽ không thay đổi nhiều, cùng lắm là 5 đấu với 1, nghiêng về phía Nga. Do đó, các kế hoạch của Nga ở Bắc Cực, trong đó có kế hoạch quân sự, không vì thế mà chậm lại”.
