Thế giới vẫn chưa có nhiều thông tin về biến thể Omicron mới. Những gì người ta đã biết là nó có số lượng đột biến nhiều chưa từng thấy, đặc biệt là ở protein gai và có vẻ như lây lan nhanh chóng ở những khu vực nhất định trên thế giới.
Các thông tin ban đầu từ Nam Phi cho thấy, những người nhiễm Omicron không mắc bệnh nặng, dù Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã kêu gọi thận trọng trong bối cảnh dữ liệu liên quan đến biến thể này vẫn còn rất hạn chế.
Một biển báo chia sẻ thông tin về biến thể mới ở Pretoria, Nam Phi. Ảnh: AP
Ở thời điểm này, vẫn chưa rõ liệu Omicron có khả năng lẩn tránh vaccine cao hơn so với các biến thể SARS-CoV-2 khác như Delta hay không.
Thông thường người ta biết rằng các virus sẽ giảm độc lực (và do đó cũng gây bệnh nhẹ hơn) một khi nó trở nên phổ biến trong một bộ phận dân số. Ví dụ điển hình là myxomatosis (một căn bệnh ở loài thỏ do virus gây ra), từng giết chết 99% loài thỏ khi căn bệnh này mới xâm nhập vào Australia, nhưng hiện giờ tỷ lệ thỏ chết vì bệnh này lại thấp hơn.
Một số chuyên gia dự đoán Covid-19 sẽ trở nên ít nghiêm trọng hơn khi nó chuyển sang cấp độ bệnh đặc hữu, trở thành bệnh truyền nhiễm dễ dự đoán hơn ở một số khu vực nhất định. Có thể Omicron là bước đầu tiên trong quá trình này.
Vì sao các biến thể trở nên nổi trội?
Sinh học tiến hóa cho thấy các biến thể nhiều khả năng sinh sôi/phát triển nếu chúng tăng nhanh trong dân số loài người so với các chủng hiện tại.
Điều này có nghĩa là các chủng có hệ số R (hệ số lây nhiễm) cao hơn – là trung bình số người mà người nhiễm bệnh có thể truyền virus - sẽ thay thế những chủng có hệ số R thấp hơn.
Ngoài ra, các biến chủng khiến vật chủ bị nhiễm bệnh sớm hơn sẽ thay thế những biến chủng mất nhiều thời gian hơn để lây truyền. Vì thế các biến chủng có thời gian ủ bệnh ngắn hơn sẽ thay thế các chủng có thời gian ủ bệnh dài hơn. Đây cũng là trường hợp của Delta – biến thể có thời gian ủ bệnh ngắn hơn so với các chủng trước đây.
Sự tiến hóa của chủng virus cần được xem xét, đánh giá trong nhóm dân số cụ thể mà nó xuất hiện. Diễn biến dịch bệnh sẽ khác nhau ở nhóm dân số có tỷ lệ tiêm chủng thấp so với nhóm có tỷ lệ tiêm chủng cao hơn.
Ở một phần lớn dân số chưa được tiêm chủng, như Nam Phi, nơi có khoảng 25% dân số được tiêm chủng và biến thể Omicron lần đầu tiên được phát hiện, các chủng có hệ số R cao sẽ có nhiều cơ hội phổ biến rộng rãi hơn.
Tuy nhiên, ở nhóm dân số có tỷ lệ tiêm chủng cao, các chủng có khả năng lẩn tránh vaccine nhiều khả năng sẽ trở thành chủng nổi trội, cho dù chúng có số R thấp hơn ở những người chưa tiêm chủng.
Triệu chứng nhẹ hơn khiến virus lây lan nhanh hơn
Bạn có muốn một biến thể gây triệu chứng Covid-19 nhẹ sẽ trở nên nổi trội hay không? Điều này thực sự phụ thuộc vào sự cân bằng giữa các triệu chứng và khả năng lây truyền.
Nếu người nhiễm virus gây bệnh Covid-19 có các triệu chứng ít nghiêm trọng hơn, họ thường không muốn đi xét nghiệm và do đó có khả năng sẽ không bị cách ly với những người khác. Một số người thậm chí hoàn toàn không nhận ra họ mắc Covid-19.
Do đó, một chủng virus có độc lực thấp và ít khả năng gây ra các triệu chứng nặng cho người nhiễm thường sẽ có khả năng truyền bệnh cho nhiều người hơn các chủng có độc lực cao.
Mặt khác, giống như trường hợp của Delta, một số biến thể khiến người nhiễm bệnh có tải lượng virus cao hơn so với các biến thể khác. Tải lượng virus càng cao, người nhiễm càng dễ truyền bệnh cho người khác. Ngoài ra, tải lượng virus cao hơn có khả năng khiến người bệnh gặp các triệu chứng nghiêm trọng hơn.
Hiện vẫn chưa rõ vì sao biến thể Omicron dường như có khả năng lây truyền cao, ít nhất là ở châu Phi. Vì vậy ở giai đoạn này, vẫn chưa có thông tin về việc biến thể này có sinh ra tải lượng virus cao hơn các chủng khác hay không.
Truyền virus là một quá trình nhiều giai đoạn phức tạp, có nhiều yếu tố có thể là nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ lây truyền cao của Omicron.
Omicron tác động khác biệt ở những nhóm có tỷ lệ tiêm chủng cao?
Hiện vẫn chưa rõ điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Các chuyên gia sẽ tiếp tục thu thập thêm thông tin về khả năng lây truyền của biến thể Omicron, tải lượng virus và khả năng lẩn tránh các loại vaccine hiện có cũng như phản ứng miễn dịch do đã từng mắc bệnh trước đây.
Biến thể Omicron có thể sẽ có những tác động khác biệt ở nhóm có tỷ lệ tiêm chủng cao so với nhóm dân số có tỷ lệ tiêm chủng thấp như phần lớn khu vực cận Sahara châu Phi. Tuy nhiên, sự xuất hiện của biến thể mới cũng cho thấy, một chương trình tiêm chủng hiệu quả và rộng rãi trên toàn thế giới là cần thiết để vượt qua đại dịch Covid-19./.
