Đầu tiên là đại dịch, rồi tới cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine, giới quan sát cảnh báo 2 cuộc khủng hoảng nối tiếp nhau có thể làm thay đổi vĩnh viễn chuỗi cung ứng và thương mại toàn cầu.
Theo CNN, cuộc chiến ở Ukraine có thể khiến các nước cân nhắc về việc có thêm đối tác thương mại tin cậy.
Giá năng lượng đã tăng vọt trong năm nay sau khi Nga đổ quân vào Ukraine và các lệnh trừng phạt của phương Tây áp lên Moscow. Tuần này, Liên minh châu Âu (EU) vừa đạt thỏa thuận cấm 90% lượng dầu nhập khẩu của Nga.
Nga có thể tìm kiếm các khách hàng mới như Ấn Độ và Trung Quốc, hoặc giảm sản lượng dầu để giữ giá ở mức cao.
Liên minh châu Âu vừa đạt thỏa thuận cấm 90% lượng dầu nhập khẩu từ Nga. Ảnh: Reuters.
Khủng hoảng nối khủng hoảng
EU nhập khẩu khoảng 40% lượng khí đốt tự nhiên bằng các đường ống từ Nga. Khoảng 25% trong số đó chảy qua Ukraine.
Xuất khẩu ngũ cốc, nhất là lúa mì, cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi cuộc chiến ở Ukraine. Hàng triệu tấn lúa mì từ Ukraine - một trong những nhà xuất khẩu lúa mì lớn nhất thế giới - bị mắc kẹt và không thể tới tay người mua.
Nguyên nhân là quân đội Nga đã phong tỏa Biển Đen - nơi có những cảng quan trọng của Ukraine. Trước chiến tranh, các cảng ở Biển Đen của Ukraine xử lý khoảng 90% lượng xuất khẩu ngũ cốc của nước này.
"Những yếu tố này có thể định hình lại thương mại toàn cầu trong dài hạn. Nền kinh tế toàn cầu sẽ khu vực hóa, các chuỗi cung ứng ngắn hơn với những đối tác tin cậy", ông Peter Martin - Giám đốc nghiên cứu tại hãng nghiên cứu hàng hóa Wood Mackenzie - bình luận.
Những yếu tố này có thể định hình lại thương mại toàn cầu trong dài hạn. Nền kinh tế toàn cầu sẽ khu vực hóa, các chuỗi cung ứng ngắn hơn với những đối tác tin cậy
Ông Peter Martin, Giám đốc nghiên cứu tại hãng nghiên cứu hàng hóa Wood Mackenzie
Theo vị chuyên gia, đó không phải là dấu chấm hết của xu hướng toàn cầu hóa. Tuy nhiên, thương mại toàn cầu sẽ tái định hình thành 2 hoặc nhiều khối riêng biệt.
Khối đầu tiên sẽ bao gồm Mỹ, EU và các đồng minh - những khu vực đã áp dụng các biện pháp trừng phạt nhắm vào Nga. Những đồng minh có thể là Anh và Nhật Bản.
"Khối còn lại có thể là các quốc gia như Trung Quốc và Ấn Độ. Họ duy trì thương mại với cả Mỹ, EU và Nga", ông Martin bình luận.
Những nước này có thể đẩy mạnh nhập khẩu năng lượng và tài nguyên từ Nga, nhưng vẫn cần duy trì mối quan hệ tốt với các nền kinh tế lớn trong khối đầu tiên, vốn đóng vai trò quan trọng cho xuất khẩu.
Theo ông Martin, những tuyến đường thương mại bằng cả đường bộ và đường biển cũng sẽ bị ảnh hưởng. Kể từ khi Nga phát động cuộc chiến, các thương lái đều tránh Biển Đen. Điều đó gây ra tình trạng tắc nghẽn ở nhiều cảng tại châu Âu.
"Từ các hoạt động quân sự của Nga tại Biển Đen, những cuộc tấn công vào các cảng của Ukraine, đến hoạt động khai thác ở vùng biển xung quanh cảng khiến hoạt động vận tải rơi vào bế tắc", ông Andrius Tursa tại hãng tư vấn Teneo Intelligence bình luận.
Tái định hình thương mại toàn cầu
"Không thể khơi thông các cảng của Ukraine một cách dễ dàng", ông nhận định. Nước này đang cố gắng phát triển những tuyến đường khác để xuất khẩu nông sản sang các quốc gia khác.
"Công suất của các tuyến đường thay thế sẽ tăng lên, nhưng cách làm này có thể phức tạp và tốn kém hơn nhiều so với đường biển", ông Tursa cảnh báo.
Còn theo ông Martin, việc tái định hình thương mại toàn cầu có thể giúp một số khu vực hưởng lợi, chẳng hạn Đông Nam Á, Mỹ Latinh và châu Phi.
"Nga sẽ là bên chịu thiệt hại nặng nề nhất. Ngay cả khi có thể chuyển hướng dòng chảy thương mại, nước này vẫn mất thị phần lớn trong nền kinh tế toàn cầu", ông Martin nhận định.
Các đợt phong tỏa ở Trung Quốc - công xưởng của thế giới - cũng làm chao đảo ngành vận tải biển và thương mại.
"Mọi người bắt đầu thảo luận về sự phụ thuộc vào Trung Quốc kể từ cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc", báo cáo của Hinrich Foundation viết. "Nhưng những gián đoạn mới đây đã khiến nhiều quốc gia đánh giá lại về rủi ro đối với chuỗi cung ứng của mình", tổ chức này nhận định.
Các đợt phong tỏa ở Trung Quốc cũng làm thay đổi ngành vận tải biển và thương mại trên toàn cầu. Ảnh: Reuters.
Giới quan sát cho rằng tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng do các đợt phong tỏa ở Trung Quốc và xung đột Nga - Ukraine có thể mang đến cho Đông Nam Á miếng bánh lớn hơn trong thương mại toàn cầu.
"Với GDP bình quân đầu người 4.500 USD, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) có thể đem đến nguồn lao động giá rẻ hơn Trung Quốc", ông Stewart Paterson tại Hinrich Foundation nhận định.
"Một số doanh nghiệp bắt đầu chuyển dây chuyền sản xuất về gần nước hơn, nhằm hạn chế tình trạng giao hàng chậm do đóng cửa nhà máy, nguồn cung lao động và nhiều yếu tố khác", ông Jason McMann - Trưởng bộ phận Phân tích rủi ro Địa chính trị của Morning Consult - bình luận.
Theo ông, các doanh nghiệp cũng có thể duy trì lượng hàng tồn kho lớn hơn nhằm đề phòng những gián đoạn có thể xảy ra trong tương lai.
