Hầu hết các bên dự báo, bao gồm Bloomberg Economics, đều có kịch bản cơ sở là một đợt phục hồi mạnh, giá cả hạ nhiệt và giảm dần các chính sách tiền tệ khẩn cấp. Tuy nhiên, nhiều giả định có thể không chính xác.
Những nguy cơ mới có thể là biến chủng Omicron, lạm phát kéo dài, Fed siết hỗ trợ, cuộc khủng hoảng Evergrande của Trung Quốc, Đài Loan, các thị trường mới nổi, một cuộc khủng hoảng đồng euro và giá thực phẩm leo thang ở Trung Đông.
Một số vấn đề có thể tốt hơn kỳ vọng. Chính phủ các nước có thể quyết định giữ nguyên các biện pháp hỗ trợ. Kế hoạch 5 năm gần đây của Trung Quốc có thể là xúc tác thúc đẩy đầu tư nhiều hơn nữa. Xu hướng tiết kiệm trong đại dịch có thể làm tăng sức mua toàn cầu.
Dưới đây là những mối đe dọa lớn nhất đến kinh tế thế giới năm 2022.
Omicron và các đợt phong tỏa mới
Còn quá sớm để biết chắc ảnh hưởng từ biến chủng Omicron. Omicron có vẻ lây nhiễm mạnh hơn nhưng ít độc lực hơn so với các biến chủng trước đó. Điều này sẽ giúp thế giới tiến về gần hơn với trạng thái bình thường trước đại dịch – đồng nghĩa người dân chi tiêu nhiều hơn cho dịch vụ.
Các đợt phong tỏa và thận trọng trước Covid-19 khiến mọi người không thể đến phòng gym hay nhà hàng, thúc đẩy họ mua nhiều đồ hơn. Việc tái cân bằng chi tiêu có thể thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu lên 5,1% từ dự báo cơ bản 4,7% của Bloomberg Economics.
Tuy nhiên, tình hình có thể không may mắn như vậy. Một biến chủng dễ lây nhiễm hơn, chết chóc hơn sẽ kéo lùi các nền kinh tế. Chỉ cần 3 tháng với những lệnh phong tỏa cứng rắn nhất 2021 – như Anh đang đi theo hướng này – có thể khiến tăng trưởng toàn cầu năm 2022 giảm còn 4,2%.
Trong kịch bản này, lực cầu sẽ yếu hơn, các rắc rối trong chuỗi cung ứng kéo dài, công nhân tiếp tục ở ngoài thị trường lao động và logistics gặp khó khăn. Tháng 12, thành phố Ninh Ba, Chiết Giang, Trung Quốc – nơi có một trong những cảng bận rộn nhất thế giới – phải thực hiện các biện pháp hạn chế để ngăn Covid-19 lây lan.
Lạm phát
Đầu năm 2021, Mỹ dự báo kết thúc năm với lạm phát 2%. Thực tế, lạm phát tại Mỹ tiến sát 7%. Năm 2022, một lần nữa, quan điểm chung là lạm phát cuối năm gần mục tiêu và họ có thể “đoán trượt” lần nữa.
Omicron là một nguyên nhân tiềm tàng. Lương đã tăng nhanh ở Mỹ và có thể tăng hơn nữa. Căng thẳng giữa Nga và Ukraine nguy cơ đẩy giá khí đốt tăng mạnh. Biến đổi khí hậu có thể gây ra nhiều hình thái thời tiết bất ổn hơn và giá thực phẩm còn tăng.
Không phải tất cả rủi ro đều diễn biến cùng chiều hướng. Một làn sóng Covid-19 mới có thể ảnh hưởng đến đi lại – kéo tụt giá dầu. Dù vậy, ảnh hưởng kết hợp vẫn có thể là một cú sốc lạm phát đình đốn, khiến Fed cùng các ngân hàng trung ương khác khó tìm câu trả lời.
Fed hướng đến tăng lãi suất
Lịch sử gần đây, từ đợt siết hỗ trợ năm 2013 đến bán tháo chứng khoán năm 2018, phần nào cho thấy Fed thắt chặt chính sách tạo ra rắc rối thế nào cho thị trường.
Lần này, rủi ro liên quan càng tăng khi giá các tài sản ở mức cao. Chỉ số S&P 500 đang gần vùng bong bóng, giá nhà tăng cao so với giá thuê cho thấy nguy cơ trên thị trường nhà ở Mỹ đang cao nhất kể từ cuộc khủng hoảng cho vay dưới chuẩn năm 2007.
Bloomberg Economics mô phỏng chuyện gì xảy ra nếu Fed tăng lãi suất 3 lần trong năm 2022 và ám chỉ tiếp tục tăng cho đến khi lãi suất đạt 2,5%, đẩy lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ tăng và chênh lệch tín dụng rộng thêm. Kết quả, một cuộc suy thoái xuất hiện vào đầu năm 2023.
Fed ‘cất cánh’ và các thị trường mới nổi
Fed siết hỗ trợ có thể đồng nghĩa các thị trường mới nổi gặp trắc trở. Lãi suất tại Mỹ tăng thường khiến USD mạnh lên, dẫn đến tình trạng mất dòng vốn – đôi khi là các cuộc khủng hoảng tiền tệ – tại các nền kinh tế đang phát triển.
Một số nền kinh tế dễ tổn thương hơn số khác. Năm 2013 và 2018 là Argentina, Nam Phi và Thổ Nhĩ Kỳ thiệt hại nhiều nhất. Thêm Brazil và Ai Cập, 5 quốc gia được gọi tắt là BEAST này sẽ gặp rủi ro trong năm 2022, dựa theo nhiều tiêu chí tập hợp bởi Bloomberg Economics.
Arab Saudi, Nga và Đài Loan, với ít nợ và cán cân tài khoản vãng lai mạnh, sẽ ít chịu ảnh hưởng từ việc dòng vốn thoát ra khỏi các thị trường mới nổi.
Trung Quốc có thể gặp tường cản
Trong quý III, kinh tế Trung Quốc chững lại. Áp lực ngày càng tăng từ cuộc khủng hoảng nợ của tập đoàn bất động sản Evergrande, tái triển khai phong tỏa vì Covid-19 và thiếu năng lượng kéo tụt tăng trưởng kinh tế xuống còn 0,8% - thấp hơn nhiều so với mức tăng trưởng 6% thường thấy của nền kinh tế số hai thế giới.
Cơn khát năng lượng của Trung Quốc có thể hạ nhiệt trong năm 2022 nhưng hai vấn đề còn lại khả năng cao vẫn hiện hữu. Chính sách zero-Covid của Bắc Kinh đồng nghĩa còn có các lệnh phong tỏa vì biến chủng Omicron. Với lực cầu yếu, khả năng tiếp cận vốn bị hạn chế, lĩnh vực xây dựng bất động sản – lực đẩy của 25% nền kinh tế Trung Quốc – có thể còn đi xuống hơn nữa.
Kịch bản cơ sở của Bloomberg Economics là Trung Quốc tăng trưởng 5,7% trong năm 2022. Chững lại về 3% sẽ tạo ra ảnh hưởng đến thế giới, khiến các nhà xuất khẩu hàng hóa không có bên mua, nguy cơ làm chệch hướng kế hoạch của Fed như lần thị trường chứng khoán Trung Quốc lao dốc năm 2015.
Bất ổn chính trị châu Âu
Sự đoàn kết giữa các lãnh đạo ở châu Âu cùng việc Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) kiểm soát lãi suất hợp lý giúp châu Âu vượt qua cuộc khủng hoảng Covid-19. Trong năm 2022, cả hai yếu tố này có thể mờ nhạt dần.
Bất đồng tại chính phủ Italia trong tháng 1/2022 có thể chấm dứt liên minh cầm quyền mong manh ở Rome. Pháp sẽ bỏ phiếu bầu cử tổng thống vào tháng 4 với lãnh đạo đương nhiệm Emmanuel Macron đối mặt thách thức từ phe cánh hữu.
Nếu phe hoài nghi châu Âu nắm quyền tại các nền kinh tế chủ chốt trong khối, thị trường trái phiếu châu Âu có thể biến động, khiến ECB mất đi sự hậu thuẫn chính trị để ứng phó tình hình.
Ảnh hưởng từ Brexit
Các cuộc đàm phán giữa Anh và Liên minh châu Âu (EU) về Nghị định thư Bắc Ireland – nỗ lực vẫn bất thành về biên giới trên bộ và liên minh thuế quan khép kín – dự kiến căng thẳng hơn trong năm 2022, khó đạt được đồng thuận.
Nếu thất bại, bất ổn sẽ ảnh hưởng đến đầu tư kinh doanh và khiến GBP mất giá, thúc đẩy lạm phát và xói mòn thu thập thực tế.
Trong trường hợp hai bên xảy ra chiến tranh thương mại, thuế và các rào cản đi lại có thể đẩy giá tăng hơn nữa.
Tương lai chính sách tài khóa
Chính phủ các quốc gia vẫn hỗ trợ mạnh tay để giúp người lao động và doanh nghiệp vượt qua đại dịch. Nhiều bên bắt đầu muốn thắt chặt chính sách trở lại. Việc giảm chi tiêu công trong năm 2022 sẽ tương đương khoảng 2,5% GDP toàn cầu, gấp hơn 5 lần so với các biện pháp thắt lưng buộc bụng từng làm giảm đà phục hồi sau cuộc khủng hoảng năm 2008, theo ước tính từ UBS.
Một số ngoại lệ vẫn có, như Nhật Bản đã thông báo triển khai thêm gói kích thích lớn kỷ lục. Trung Quốc cũng phát tín hiệu hỗ trợ nền kinh tế sau giai đoạn mạnh tay để kiểm soát rủi ro.
Tại Mỹ, chính sách tài khóa biến chuyển từ hỗ trợ sang làm chững nền kinh tế từ quý II, theo Viện Brookings. Tình trạng này dự kiến còn kéo dài sang năm 2022. Các kế hoạch đầu tư chăm sóc trẻ em và đầu tư năng lượng sạch của Tổng thống Joe Biden sẽ hạn chế phần nào ảnh hưởng tiêu cực nếu được quốc hội thông qua.
Giá thực phẩm và bất ổn
Nạn đói là lý do lâu đời dẫn đến bất ổn xã hội. Ảnh hưởng kép từ Covid-19 và thời tiết xấu đã đẩy giá thực phẩm thế giới gần đỉnh lịch sử và có thể tăng tiếp trong năm 2022.
Cú sốc giá thực phẩm năm 2011 từng dẫn đến hàng loạt cuộc biểu tình, đặc biệt là ở Trung Đông. Nhiều quốc gia trong khu vực vẫn nhạy cảm với nguy cơ này, từ đó gây bất ổn diện rộng.
Chính trị
Căng thẳng leo thang giữa Trung Quốc và Đài Loan có thể kéo theo các cường quốc khác, như Mỹ.
Một cuộc chiến giữa các cường quốc là kịch bản tồi tệ nhất. Mỹ và Trung Quốc có thể áp biện pháp trừng phạt lẫn nhau, dẫn đến đóng băng quan hệ và sự sụp đổ sản xuất bán dẫn ở Đài Loan sẽ ảnh hưởng đến sản xuất toàn cầu, từ điện thoại thông minh đến xe hơi.
Brazil dự kiến bầu cử tổng thống vào tháng 10/2022 trong bối cảnh vẫn bất ổn vì đại dịch Covid-19 và kinh tế chịu áp lực.
Tại Thổ Nhĩ Kỳ, phe đối lập đang thúc đẩy bầu cử sớm, từ năm 2023 lùi về 2022, trong bối cảnh nội tệ nước này mất giá, lý do được cho phần lớn là các chính sách kinh tế bất thường của Tổng thống Tayyip Erdogan.
Mặt tích cực
Không phải mọi vấn đề đều tiến triển theo chiều hướng xấu. Ví dụ, chính sách ngân sách của Mỹ có thể mở rộng hơn so với hiện tại – giữ nền kinh tế tránh xa khỏi bờ vực tài chính và thúc đẩy tăng trưởng.
Trên thế giới, các hộ gia đình vẫn đang “ngồi” trên hàng nghìn tỷ USD tiết kiệm vượt mức, nhờ các gói kích thích thời đại dịch và giai đoạn phong tỏa. Nếu số tiền đó được chi tiêu nhanh hơn dự báo, tăng trưởng sẽ được thúc đẩy.
Tại Trung Quốc, đầu tư vào năng lượng xanh và nhà ở giá hợp lý, đã được nêu trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14, có thể thúc đẩy đầu tư nói chung. Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) của châu Á – bao trùm 2,3 tỷ người và 30% GDP toàn cầu – có thể tăng cường xuất khẩu.
Năm 2020, nhiều nền kinh tế tệ hơn nhiều so với dự báo từ giới chuyên gia nhưng điều này không còn đúng trong năm 2021, khi đà phục hồi tích cực bất ngờ. Đó cũng là lý do năm 2022 sẽ có điểm sáng.
